Hiç dikkat ettiniz mi; elinize aldığınız her harita, bilim kurgu filmlerinde uzay gemisinden dünyaya bakılan o görüntü, hep kuzeyin yukarıda olduğu kabulüyle şekillenmiştir. Peki referans alınabilecek bir zemini olmayan, alt tarafı, üst tarafı diyebileceğimiz bir şey bulunmayan uzay boşluğunda kuzey kutbu neden yukarıda gösterilir?
Aslında kuzeyi yukarıda hayal etsek de bunun bilimsel bir dayanağı yoktur. Kuzeyin hikayesi biraz tarih, biraz astrofizik içeriyor. İlkel dünyada hayatta kalma becerisi Dünya’daki yerimizi bilmekle doğrudan bağlantılıydı. Mağara duvarlarına çizilen ilk haritalardan, Babillilerin kil tabletlerindeki haritalara kadar ilk haritalarda ortak bir kabul yoktu. Haritalarda kuzeyin yukarıda gösterilmesi birkaç yüzyıl önceye dayanıyor. Aslında kuzey karanlığın geldiği yer olarak bilindiği için ilk haritalarda hiç yukarıda gösterilmemiştir. Batı güneşin battığı yer olduğu için onunda yukarıda olması pek muhtemel değildi. Antik Mısır’da yukarısı doğuydu. İlk İslami haritalar ise Müslümanlığın doğduğu yer olduğu için güneyi yukarıda göstermiştir. Hristiyanlarda ise Kudüs merkez kabul edilir ve Cennet Bahçesi doğuda olduğundan doğu yukarıda kabul edilirdi. Peki ne oldu da herkes sonra kuzeyi yukarıda kabul etmeye başladı?
Bu konuda öne çıkan düşünce coğrafi keşiflerin arttığı dönemlerde özellikle ünlü kaşiflerin kuzey yıldızıyla yön bulmaya başlamasıyla ortaya çıktığı yönünde. 1569’da Mercator’un hazırladığı Dünya haritası kuzeyi esas alan harita açısından önemli bir dönüm noktasıydı. Dünya’nın küre şeklinde oluşunu haritada ilk hesaba katan da o olmuştu. O dönemlerde keşiflerin genelde Avrupalılar tarafından yapılması ve kuzey yarım kürede o dönemde daha çok insanın yaşıyor olması yukarının şekillenmesinde etkili olmuştur.
Dünyamıza uzaydan baktığımızda herhangi bir yönün yukarıda olması düşüncesi daha da yersiz gelir. Bu işin ayrıca bir de psikolojik yönü var. Yukarı=iyi ve kuzey=yukarı algısı belkide evrende ve dünyamızda farklı yerlere atfettiğimiz değerlere etkiyor olabilir. Bu algının olumsuz yönleri günümüzde çeşitli araştırmalara konu olurken, bazı girişimler güneyi yukarıda gösteren harita modellerini destekleyerek insanlardaki algıyı etkilemeyi hedefliyor.
